- مقدمه
شناخت اسلام به عنوان آخرین و کامل‌ترین دین الهی که الگویی کامل از سبک زندگی را برای بشر به ارمغان آورده است نیاز بیش از پیش امروز ماست، امروزی که سبک زندگی‌های متنوع و بشری و الحادی وجه غالب سبک زندگی‌ها شده و زیستن بر مدار دین حق را بر دینداران بسیار مشکل ساخته است.
سبک زندگی جاهلی و جاهلیت را یکی از نام‌های دیگر سبک زندگی غیر حق‌مدار می‌توان دانست که شناخت ممیزات و ویژگی‌های آن شناخت بهتری به سبک زنگی دین‌مدارانه و مسلمانه برای نوع بشر ارائه می‌نماید. در این نوشته تلاش خواهد شد با تدبر در ایاتی از قرآن که احساس می‌شود بیشتر با این موضوع مرتبط هستند شبکه مفاهیم جاهلیت و سبک زندگی جاهلی را ترسیم نماییم.
- سبک زندگی جاهلی در قرآن
واژه «الجاهلیه» در چهار سوره قرآن کریم به ترتیب در سوره آل عمران، آیه 154; مائده، آیه 50، احزاب، آیه 33 و سوره فتح آیه 26 و همچنین ماده «جهل» در صیغههاى مختلف نوزده بار در سور مختلف قرآن آمده است:
(آلعمران : 154) ثُمَّ أَنْزَلَ عَلَیْکُمْ مِنْ بَعْدِ الْغَمِّ أَمَنَةً نُعاساً یَغْشى طائِفَةً مِنْکُمْ وَ طائِفَةٌ قَدْ أَهَمَّتْهُمْ أَنْفُسُهُمْ یَظُنُّونَ بِاللَّهِ غَیْرَ الْحَقِّ ظَنَّ الْجاهِلِیَّةِ یَقُولُونَ هَلْ لَنا مِنَ الْأَمْرِ مِنْ شَیْءٍ قُلْ إِنَّ الْأَمْرَ کُلَّهُ لِلَّهِ یُخْفُونَ فی أَنْفُسِهِمْ ما لا یُبْدُونَ لَکَ یَقُولُونَ لَوْ کانَ لَنا مِنَ الْأَمْرِ شَیْءٌ ما قُتِلْنا هاهُنا قُلْ لَوْ کُنْتُمْ فی بُیُوتِکُمْ لَبَرَزَ الَّذینَ کُتِبَ عَلَیْهِمُ الْقَتْلُ إِلى مَضاجِعِهِمْ وَ لِیَبْتَلِیَ اللَّهُ ما فی صُدُورِکُمْ وَ لِیُمَحِّصَ ما فی قُلُوبِکُمْ وَ اللَّهُ عَلیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ
(المائدة : 50) أَ فَحُکْمَ الْجاهِلِیَّةِ یَبْغُونَ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ حُکْماً لِقَوْمٍ یُوقِنُونَ
(الأحزاب : 33) وَ قَرْنَ فی بُیُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الْأُولى وَ أَقِمْنَ الصَّلاةَ وَ آتینَ الزَّکاةَ وَ أَطِعْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِنَّما یُریدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهیراً
(الفتح : 26) إِذْ جَعَلَ الَّذینَ کَفَرُوا فی قُلُوبِهِمُ الْحَمِیَّةَ حَمِیَّةَ الْجاهِلِیَّةِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَکینَتَهُ عَلى رَسُولِهِ وَ عَلَى الْمُؤْمِنینَ وَ أَلْزَمَهُمْ کَلِمَةَ التَّقْوى وَ کانُوا أَحَقَّ بِها وَ أَهْلَها وَ کانَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلیما
گرچه در نگاه اول و بررسی اولیه جاهلیت را اکثرا به دوره قبل از اسلام نسبت می‌دهند اما تأمل بیشتر نشان می‌دهد که وصف جاهلیت وصف زمان و دوره‌ای خاص نیست بلکه وصف سبکی از زندگی و سبکی از نگرش به حیات و ممات بشر است که در هر دوره‌ای می‌تواند ظهور و بروز داشته باشد.
ظن، حکم، تبرج و حمیت جاهلی همگی بر گونه‌های مختلفی از نگرش و افعال بشر دلالت دارد که مورد نظر و تأیید شارع مقدس نمی‌باشد:
2-1- ظن ونگرش جاهلی به ذات باری تعالی
ظن جاهلیت یعنی ظن اهل ملت جاهلیت که همان کفار باشند[1]. یا "مانند مردم دوران جاهلیت درباره خداوند گمان نادرست دارند"[2]. به عبارتی هرگونه باور به ذات باری تعالی که متفاوت از آموزه‌هایی باشد که نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله و سلم خبرش را از سوی ذات اقدس الهی آورده باشد، فارغ از این‌که متعلق به چه عصر و دوره زمانی باشد، ظن و گمان جاهلی نامیده می‌شود. ظن وگمان جاهلی در عصر قبل از اسلام بوده، در دوره‌ای هم که اسلام حاکم بوده بسیاری از اعراب چنین گمانی داشته اند و امروز هم که بیش از چهارده قرن از ارائه نسخه کامل سبک زندگی بشر می‌گذرد حاکمیت سبک زندگی شیطانی تمدن غرب و اذناب آن نشان می‌دهد که این ظن جاهلیت به گونه‌ای دیگر بر تفکر و نگرش‌های بشر این دوره حاکم و چیره است.
2-2- حکم جاهلی و حکم الهی
در کلام معصومین صلوات‌الله علیهم اجمعین هر حکمی که در مقابل حکم الهی قرار بگیرد حکم جاهلی تلقی می‌شود:
عَنْ ثَعْلَبَةَ بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: الْحُکْمُ حُکْمَانِ حُکْمُ اللَّهِ وَ حُکْمُ الْجَاهِلِی[3]
حکم الهی فصل بین حق و باطل را مشخص می‌کند[4] و تا حیات بشر باشد او را گریزی از تمسک به حق در افعالش نیست: از نگاه فرد مسلم حکم الهی مشخص‌کننده حق است و غیر از این حق هرچه باشد باطل قلمداد می‌شود و از نگاه جاهل(در مقابل مسلم) تمسک به حکم جاهلی حق قلمداد می شود. این انسان جاهل که نمونه اعلا و کاملش در انسان عقلایی نظام سلطه و زرسالار صهیونیستی – مسیحی حاکم بر آمریکا تبلور یافته کشتار میلیون‌ها انسان بی‌گناه را عدالت، مبارزه با شر، مبارزه با ترورریست و ... می‌داند.
2-3- تبرج و حمیت جاهلی انسان
تبرج و حمیت نیز به مانند دو مقوله ظن و حکم به نوعی خاص از سلوک بشری اطلاق می‌شود. تبرج به خودنمایی زنان و ظاهر شدن در انظار به گونه‌ای متفاوت از نوع مطلوب شارع مقدس اطلاق می‌شود. هرچند این تبرج، تبرج همسران پیامبر (ص) هست اما مورد خطاب و مورد ذم خداوند است و از نگاه قرآن این سلوک، نمی‌تواند سلوکی الهی باشد. بدون شک پوشش و حضور اکثر زنان در جامعه ما به تقلید از جوامع غربی و تمدن جاهلی آن نمونه اعلایی از تبرج جاهلیت است که پیامدهای ناگوار و نابسامانی‌های عدیده فرهنگی و اجتماعی ناشی از این این سلوک جاهلی را باید در آینده شاهد باشیم.
حمیت نیز صفتی است که می‌تواند جاهلی باشد یا الهی و ممدوح:
" حمیّة: خود دارى. امتناع غیرت. در مجمع گوید: چون کسى اهل غضب و امتناع باشد گویند: حمیّت ناپسند دارد. بنا بر این، حمیّت از خشم سر چشمه می‌گیرد. در اقرب آن‌را از حمایت گرفته و گوید: بمعنى امتناع است که سبب حمایت و طرفدارى است در نهایه امتناع و غیرت گفته است إِذْ جَعَلَ الَّذِینَ کَفَرُوا فِی قُلُوبِهِمُ الْحَمِیَّةَ حَمِیَّةَ الْجاهِلِیَّة، «اذ» اگر متعلق به هُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ صَدُّوکُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ باشد که در آیه ما قبل است معنى آیه چنین می‌شود: شما را وقتى از مسجد الحرام منع کردند که کفّار در دل‌هاى خود تکبّر و امتناع قرار دادند، امتناع و تکبّر جاهلیّت."[5]
3- جمعبندی و نتیجه‌گیری
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْمُکَارِی عَنْ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ مَنْ مَاتَ وَ لَیْسَ لَهُ إِمَامٌ مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیَّةَ کُفْرٍ وَ شِرْکٍ وَ ضَلَالَةٍ. (کمال الدین و تمام النعمة / ج2، باب فیمن أنکر القائم الثانی عشر من الأئمة ع، ص 410).
بررسی آیات و احادیث نشان می‌دهد جاهلیت به هر نوع سبک زندگی دلالت دارد که در مقابل سبک زندگی اسلامی قرار می‌گیرد. در سبک و الگوی اسلامی زندگی حکم الهی فصل بین حق و باطل را مشخص می‌نماید، هر حکمی دیگر حکمی جاهلی تلقی می‌شود که نمی‌تواند کاشف حق باشد. اگر سبک زندگی را مشتمل بر باورها و افعال بشر بدانیم آنگاه باورها و افعال بر دو گونه خواهد بود: الهی و شیطانی یا الهی و بشری- جاهلی، یا حق یا باطل، اسلامی و غیر اسلامی.
و تأمل و تدبر بیشتر در مضامین این آیات و روایات نیز نشان می‌دهد که شناخت زندگی جاهلی و تمیز آن از حیات طیبه به غیر از تمسک به ثقلین ممکن نخواهد بود و تا این باور شکل نگیرد دست‌یابی به الگوی اسلامی پیشرفت میسر نخواهد بود و راه‌های رفته و سبک‌های غیر مستند به کلام ثقلین چیزی جز جهل و نوعی از جاهلیت مدرن ن
